Νέα έρευνα μετακινεί προς τα πίσω την έλευση του Homo sapiens στην Ευρώπη
Τρισδιάστατη ψηφιακή απεικόνιση ενός
από τα δύο νεογιλά δόντια. Το διαφανές πέπλο της αδαμαντίνης επιτρέπει
να φανεί η οδοντίνη που κρύβεται από κάτω της (αριστερά) Το ίδιο δόντι
σε... φυσική πόζα. (Credit: Dr Stefano Benazzi)
Παλαιοανθρωπολόγοι και αρχαιολόγοι από τα Πανεπιστήμια της Βιέννης, της Οξφόρδης, του Τίμπινγκεν και διαφορετικών ινστιτούτων ένωσαν τις δυνάμεις τους και αποκάλυψαν μέσω μιας νέας μελέτης που βασίστηκε σε προηγμένες απεικονιστικές μεθόδους ότι οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι έφθασαν στην Ευρώπη νωρίτερα από ό,τι πιστευόταν ως σήμερα.
Η νέα αποκάλυψη που φωτίζει το παρελθόν μας δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature» και στο επίκεντρό της βρίσκεται η Grotta del Cavallo, ένα προϊστορικό σπήλαιο που πρωτοεντοπίστηκε το 1960 στην Απουλία της Ιταλίας και φαίνεται ότι αποτελεί «θησαυρό» ευρημάτων για τους παλαιοντολόγους, αφού εκεί έχουν βρεθεί μεταξύ άλλων λίθινα εργαλεία, διακοσμητικά αντικείμενα και χρωστικές ουσίες.
Σε αυτή την... πηγή της προϊστορίας μας ερευνητές του Πανεπιστημίου της Σιένα είχαν εντοπίσει το 1964 δύο νεογιλά δόντια τα οποία αρχικώς είχαν ταυτοποιηθεί ως δόντια που ανήκαν σε Νεάντερταλ (επρόκειτο για τα μόνα ανθρώπινα υπολείμματα που είχαν έρθει στο φως στη συγκεκριμένη θέση). Η ταυτοποίηση εκείνη είχε «πυροδοτήσει» έντονες συζητήσεις αλλά και διαμάχες μεταξύ των ειδικών σχετικά με τις νοητικές και γνωστικές ικανότητες των Νεάντερταλ.
Με τη βοήθεια του αξονικού τομογράφου
Η καθηγήτρια Κατερίνα Χαρβάτη Τώρα όμως η νέα μελέτη στην οποία είχαν ενεργό συμμετοχή η καθηγήτρια Παλαιοανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τίμπινγκεν στη Γερμανία κυρία Κατερίνα Χαρβάτη καθώς και η δρ Κατερίνα Δούκα από το Τμήμα του Επιταχυντή Ραδιενεργού Ανθρακα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης έρχεται να βάλει τους προγόνους μας στη... σωστή σειρά.
Οι ερευνητές με επικεφαλής τον δρα Στέφανο Μπενάτσι του Πανεπιστημίου της Βιέννης μελέτησαν τρισδιάστατα ψηφιακά μοντέλα των δοντιών με χρήση εξελιγμένης αξονικής τομογραφίας και συνέκριναν τις απεικονίσεις που προέκυψαν με ένα μεγάλο δείγμα δοντιών σύγχρονων ανθρώπων και Νεάντερταλ. Από τις συγκρίσεις αυτές προέκυψε και η... ανατροπή: μετρήσεις που διεξήχθησαν τόσο στο πάχος της αδαμαντίνης των δοντιών όσο και στα μορφολογικά χαρακτηριστικά του περιγράμματος της δομής τους έδειξαν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι τα δόντια ανήκαν σε παιδιά σύγχρονων ανθρώπων και όχι Νεάντερταλ.
Οπως εξηγεί στο «Βήμα» η κυρία Χαρβάτη το Εργαστήριο Αξονικής Τομογραφίας του οποίου ηγείται ανέλαβε μεγάλο μέρος των συγκριτικών μελετών, η προηγμένη τεχνολογία ήταν εκείνη που επέτρεψε την εξαγωγή των ανατρεπτικών ευρημάτων. «Οι ιατρικές απεικονιστικές μέθοδοι και η Εικονική Ανθρωπολογία αλλάζουν πλέον το τοπίο της ανάλυσης και της ταυτοποίησης απολιθωμάτων». Σύμφωνα με την ειδικό, ως σήμερα, με δεδομένο ότι τα δόντια μεταξύ σύγχρονου ανθρώπου και Νεάντερταλ δεν εμφανίζουν σημαντικές διαφορές στα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά, οι ειδικοί πίστευαν ότι ανήκαν σε Νεάντερταλ. «Τώρα πια γνωρίζουμε χάρη στη νέα μελέτη-“τέκνο” της τεχνολογικής εξέλιξης ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα».
Τα αρχαιότερα ανθρώπινα υπολλείμματα
Ποιο είναι λοιπόν το νέο (αλλά και τόσο παλαιό) τοπίο που διαμορφώνεται μέσω των ευρημάτων; Με βάση τις συγκρίσεις των δοντιών και τη ραδιοχρονολόγηση που έκανε η κυρία Δούκα σε κοχύλια τα οποία εντοπίστηκαν στο ίδιο αρχαιολογικό στρώμα με τα δόντια, προέκυψε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έφθασε στην Ευρώπη πριν από 43.000 ως 45.000 χρόνια. «Με βάση τα αρχαιολογικά δεδομένα που υπήρχαν ως σήμερα πιστευόταν ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έφθασε στην Ευρώπη γύρω στα 40.000 χρόνια πριν. Παρ' όλα αυτά, τα ελάχιστα σκελετικά υπολείμματα που είχαν ως σήμερα οι επιστήμονες στα χέρια τους χρονολογούνταν από τα 30.000 - 35.000 χρόνια» υπογραμμίζει η κυρία Χαρβάτη.
Τα ευρήματα από την Grotta del Cavallo επιβεβαιώνονται και από εκείνα βρετανών ειδικών τα οποία δημοσιεύθηκαν στην ίδια επιστημονική επιθεώρηση. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μελέτησαν ένα τμήμα σιαγόνας που είχε βρεθεί στο Kents Cavern της πόλης Torquay to 1927. Οι ειδικοί προχώρησαν σε αναλυτική χρονολόγηση της σιαγόνας και είδαν ότι αυτή είναι ηλικίας 41.500 ως 44.200 ετών. Παράλληλα εξέτασαν τη δομή της καθώς και το σχήμα των δοντιών που έφερε και απέκλεισαν το ενδεχόμενο να ανήκει σε Νεάντερταλ. «Αναλύσαμε εξονυχιστικά λεπτομέρειες της δομής και είδαμε ότι η σιαγόνα ανήκει στον Homo sapiens. Δεν ήταν δυνατόν αυτό το απολίθωμα με τα τόσα χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανθρώπου να ανήκει σε Νεάντερταλ» ανέφερε ο επικεφαλής της βρετανικής μελέτης δρ Τομ Χάιαμ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Η Μεσόγειος «πύλη εισόδου»
Η είσοδος του σπηλαίου Grotta del Cavallo (φαίνεται με το κόκκινο βέλος) στην Απουλία της Νότιας Ιταλίας. Το συγκεκριμένο σπήλαιο αποδεικνύεται «θησαυρός» για τους παλαιοντολόγους (Credit: professor Annamaria Ronchitelli).
Τα ευρήματα της Grotta del Cavallo πάντως, με τη νέα χρονολόγηση, κερδίζουν αδιαμφισβήτητα τον τίτλο των αρχαιότερων υπολειμμάτων του Homo sapiens στην Ευρώπη. Την ίδια στιγμή, κατά την καθηγήτρια από το Τίμπινγκεν, μαρτυρούν και τη σημασία της Νότιας Ευρώπης και κυρίως της Μεσογείου ως οδού διασποράς του σύγχρονου ανθρώπου στην ήπειρό μας. «Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι μεσογειακές ακτές αποτελούν ξεκάθαρα μια πολύ πρώιμη οδό διασποράς του σύγχρονου ανθρώπου προς ολόκληρη την Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο τοποθετείται στο επίκεντρο και η Ελλάδα αφού φαίνεται ότι αποτελούσε σημαντική πύλη εισόδου».
Η ελληνίδα καθηγήτρια σκοπεύει τώρα να κάνει επιτόπια έρευνα επί ελληνικού εδάφους προκειμένου να ανακαλύψει τυχόν θέσεις αντίστοιχες με την Grotta del Cavallo που θα φωτίσουν το παρελθόν των ανθρώπων και δη των Ευρωπαίων. Ο στόχος δεν είναι μόνο θεωρητικός: πήρε ήδη «σάρκα και οστά» μέσω επιχορήγησης ύψους 1,3 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ερευνας (European Research Council, ERC). Ελπίζουμε όταν η έρευνα ολοκληρωθεί σε πέντε χρόνια από τώρα να μπει και η χώρα μας στη... θέση της (τουλάχιστον στον παλαιοανθρωπολογικό χάρτη).
http://www.tovima.gr
