Από τη Νέλλη Καλαμαρά
Μπορεί να έχεις περάσει από τη φάση που, αν και αποφεύγει να κάνει οποιαδήποτε δουλειά στο σπίτι, εσύ θεωρείς ότι είναι η επιτομή της συντροφικής τελειότητας. Που, αν και σε ζηλεύει, σε καταπιέζει, σε καπελώνει, εσύ πιστεύεις ότι δεν είναι ζηλιάρης, καταπιεστικός, καπελωτικός, αλλά γλυκά προστατευτικός, αξιοθαύμαστα δυναμικός, αξιολάτρευτα ιδανικός. Όλα αυτά είναι πολύ ωραία και πολύ φυσιολογικά για το πρώτο χρονικό διάστημα. Τι γίνεται όμως αν ο καιρός περνάει αλλά εσύ εξακολουθείς να υψώνεις τον άλλο στο βάθρο και τελικά εκεί που τον τοποθετείς δεν μπορείς να τον φτάσεις ούτε εσύ η ίδια; Και ακόμη χειρότερα, όταν τον ανεβάζεις σε ύψος δυσθεώρητο από όπου κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να γκρεμοτσακιστεί;
Η περίοδος χάριτος
Η εμπειρία του εξιδανικευμένου έρωτα δημιουργεί μια αίσθηση ελπίδας, ενθουσιασμού, δέσμευσης και γαλήνης, που είναι απαραίτητα στοιχεία στην αρχή μιας σχέσης. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, αυτή η εξιδανίκευση του ενός από τον άλλον είναι, εν μέρει, η «κόλλα» που κρατά τους ανθρώπους μαζί, γι' αυτό και είναι τόσο απαραίτητη στα πρώτα στάδια μιας σχέσης. Τεχνικά είμαστε σε θέση να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά στα ελαττώματα του άλλου, αλλά στην ουσία επιλέγουμε να τα αντιπαρέλθουμε: Τα βλέπουμε, αλλά ο εγκέφαλός μας αδυνατεί να τα φιλτράρει και να τα αξιολογήσει επαρκώς.
Συνήθως, αυτή η «λατρεία» και ο υπέρμετρος θαυμασμός ξεθωριάζουν σταδιακά -σε άλλους
νωρίτερα και σε άλλους αργότερα- και αρχίζουμε να βλέπουμε πια
αντικειμενικά και με καθαρό μυαλό τα ελαττώματα του συντρόφου μας. Αν
λοιπόν καταλήξουμε πως τα συγκεκριμένα ελαττώματα είναι στοιχεία με τα
οποία μπορούμε να ζήσουμε και η σχέση μας συνεχιστεί, αυτό το πρώτο
διάστημα της ειδυλλιακής αγάπης έχει εξυπηρετήσει έναν πολύ σημαντικό
σκοπό. Οι ψυχολόγοι λένε πως αυτά τα συναισθήματα που ένιωθες στην αρχή αποτελούν το καταφύγιο
στο οποίο θα επιστρέφεις κάθε φορά που θα υπάρχει πρόβλημα στη σχέση
και πως οι άνθρωποι που έχουν υγιείς και επιτυχημένες σχέσεις είναι
εκείνοι που επικεντρώνονται στα θετικά στοιχεία του συντρόφου τους, κάτι που έχει τις ρίζες του στην πρώτη εκείνη περίοδο του «τέλειου» έρωτα.
Πήρα ροζ γυαλιά
Μπορεί λοιπόν το αρχικό «ξεμυάλισμα» να είναι άκρως φυσιολογικό, έως και γενετικά επιβεβλημένο, τι γίνεται όμως όταν περνώντας ο καιρός εσύ εξακολουθείς να βλέπεις το σύντροφό σου μέσα από τα «ροζ γυαλιά» του απόλυτου έρωτα; Τέλεια, θα σκεφτεί κανείς, τι καλύτερο από το να βλέπεις για πάντα τον άλλο μέσα από το εξιδανικευτικό πρίσμα της αρχικής αγάπης; Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι καθόλου τέλεια, ιδίως για το αντικείμενο της εξιδανίκευσης. Όσο πιο ψηλά στο βάθρο του υψώνεις τον άλλο, τόσο λιγότερο τον αγαπάς γι' αυτό που πραγματικά είναι. Φτιάχνεις μια εικόνα στο μυαλό σου και τη λατρεύεις, αλλά αυτή η εικόνα πολύ μικρή σχέση έχει με την πραγματικότητα. Και μάλιστα, ο «πραγματικός» σου σύντροφος συνήθως αισθάνεται μεγάλη μοναξιά μέσα στη σχέση.
Από την εξιδανίκευση στη δαιμονοποίηση
Τι μας κάνει να εξιδανικεύουμε κατά αυτό τον τρόπο; Το
γεγονός ότι αυτό που ορίζουμε ως ιδανικό σύντροφο συχνά μας φοβίζει.
Αντιλαμβανόμαστε ότι αργά αλλά σταθερά υπάρχει συναισθηματική εμπλοκή σε
βάθος. Στα άτομα που έχουν φόβο δέσμευσης, δηλαδή στην πλειοψηφία των
ενήλικων ανθρώπων, αυτή η συνειδητοποίηση εγείρει υψηλά επίπεδα άγχους
και γι' αυτό φροντίζουν γρήγορα να δαιμονοποιήσουν και να ακυρώσουν την
επιλογή τους. Όσο πιο πολύ εξιδανικεύσουμε, τόσο πιο δυνατά θα δαιμονοποιήσουμε, θα ακυρώσουμε, θα εξαφανίσουμε τον άλλο. Όσο πιο ψηλά τον σηκώσουμε, τόσο πιο χαμηλά θα πέσει.
Η δαιμονοποίηση είναι ένα υπέροχο εργαλείο που στέλνει την ευθύνη απευθείας στον άλλο. Εκείνος δεν ήταν τελικά ο κατάλληλος. Έτσι, εμείς μπορούμε -με ήσυχη πια συνείδηση- να συνεχίσουμε να εθελοτυφλούμε μπροστά στην ανικανότητά μας να εμπλακούμε συναισθηματικά με ένα άλλο άτομο.
Συχνά, επίσης, οι βαθύτερες ρίζες τέτοιων συμπεριφορών βρίσκονται στην παιδική ηλικία.
Η εξιδανίκευση των γονιών είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό στάδιο της
ψυχολογικής και συναισθηματικής ανάπτυξης κάθε ανθρώπου και είναι
απολύτως απαραίτητη, προκειμένου να διατηρηθεί η αίσθηση σιγουριάς και ασφάλειας που χρειάζονται τα παιδιά. Παρότι λοιπόν οι περισσότεροι από εμάς όταν μεγαλώνουμε ξεφεύγουμε από αυτό το στάδιο, κάποιοι αδυνατούν να εξελιχθούν και να βγουν από τη φάση της εξιδανίκευσης. Συνήθως, αυτό συμβαίνει σε ανθρώπους που βίωναν την απουσία του ενός από τους δύο γονείς -είτε συναισθηματικά είτε κυριολεκτικά- και αναγκάζονταν να γεμίσουν το κενό με τη φαντασία. Η δαιμονοποίηση είναι ένα υπέροχο εργαλείο που στέλνει την ευθύνη απευθείας στον άλλο. Εκείνος δεν ήταν τελικά ο κατάλληλος. Έτσι, εμείς μπορούμε -με ήσυχη πια συνείδηση- να συνεχίσουμε να εθελοτυφλούμε μπροστά στην ανικανότητά μας να εμπλακούμε συναισθηματικά με ένα άλλο άτομο.
Αντίστοιχα, ο εξιδανικευμένος σύντροφος μπορεί να αισθάνεται άνετα με αυτό το ρόλο ή και να τον επιζητά, διότι έτσι είχε συνηθίσει από την οικογένειά του. Αν, για παράδειγμα, ένας άντρας έχει μάθει από τη μαμά του ότι είναι ο «πασάς» του σπιτιού, είναι πολύ πιθανό να θεωρεί πως αυτό το ρόλο πρέπει να έχει και στη σχέση του.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, ο εξιδανικευμένος σύντροφος δεν αισθάνεται ευχαρίστηση, αλλά μοναξιά και κλειστοφοβία, γιατί στην ουσία ο άλλος βλέπει σε αυτόν μόνο τις αρετές και τα χαρακτηριστικά που θέλει να δει και όχι την πραγματική του εικόνα. Όσο γοητευτικό και ευχάριστο και να είναι στην αρχή, στην πορεία ανακαλύπτει κανείς πως είναι πολύ δύσκολο να ζεις σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο, όσο είναι η εικόνα που φτιάχνει κάποιος άλλος για σένα.
Οι ειδικοί επίσης λένε πως η εξιδανίκευση ταυτίζεται με την εθελοτυφλία. Την ανάγκη να μη βλέπουμε τα πράγματα έτσι όπως ακριβώς είναι. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή συχνά θεωρούμε ότι αυτό είναι που μας αξίζει ή είναι ιδανικό, διότι βρίσκεται και πάλι μέσα στο σχήμα της πατρικής μας οικογένειας. Για παράδειγμα, η σύντροφος ενός βίαιου άντρα μπορεί να σκέφτεται πως ο σύντροφός της είναι πολύ αρρενωπός και δυναμικός και ότι την κακοποιεί γιατί την αγαπάει πολύ και θέλει να την κάνει καλύτερη. Η βία δηλαδή ανάγεται ξαφνικά σε πράξη αγάπης μέσα στην όλη διαδικασία της εξιδανίκευσης.
Για ορισμένα ζευγάρια βέβαια το «σύνδρομο του βάθρου» είναι αυτό που στην ουσία τούς κρατάει μαζί. Είναι ένα είδος αλληλεξάρτησης, καθώς καθένας από τους δύο φοβάται να επιδείξει κάποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές, λόγω του φόβου της απόρριψης. Σε αυτή την περίπτωση, και οι δύο επωφελούνται από τους ρόλους τους: ο ένας εξιδανικεύει και ο άλλος αρέσκεται στο να γίνεται αντικείμενο εξιδανίκευσης. Έτσι, η εξιδανίκευση δεν φέρνει απαραίτητα προβλήματα σε μια σχέση.
Υπάρχει λύση;
Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν πως είναι απολύτως απαραίτητο να μπαίνουμε σε μια σχέση με κριτήρια. Τα κριτήρια δομούνται με βάση το σύστημα αξιών του καθενός μας, το επίπεδο αυτοεκτίμησής μας, τις πεποιθήσεις και το οικογενειακό μας μοντέλο.
Οι πεποιθήσεις και οι αρχές είναι σημαντικά κομμάτια της ζωής μας, αφού
αυτές δημιουργούν νοοτροπίες, που με τη σειρά τους εκδηλώνουν
συμπεριφορές. Για παράδειγμα, η κόρη ενός αλκοολικού έχει τεταμένη την
προσοχή της και ελέγχει συνεχώς μήπως ο σύντροφός της πίνει. Έχει δηλαδή
ένα και μόνο κυρίαρχο κριτήριο επιλογής. Όποιος δεν κάνει χρήση αλκοόλ
είναι και ο ιδανικός για εκείνη. Ωστόσο, μπορεί να παραμένει σε μια
σχέση που δεν της ταιριάζει αλλά την έχει εξιδανικεύσει, επειδή ακριβώς έχει θέσει λάθος κριτήρια. Έτσι, μια
γυναίκα με χαλαρό σύστημα αξιών, χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση,
που πιστεύει ότι δεν αξίζει και πολλά, μπορεί να επιλέξει ως ιδανικό
έναν άντρα εντελώς ακατάλληλο, που όμως στο μυαλό της προσθέτει και στην ίδια αξία.
Η εξιδανίκευση, η δαιμονοποίηση και η εθελοτυφλία έχουν λοιπόν να κάνουν με το οικογενειακό σχήμα, τα πρότυπα και τα αντι-πρότυπα που αναπτύσσονται στη διάρκεια της ψυχοσεξουαλικής μας ανάπτυξης και γίνονται πράξη στην ενήλικη ζωή μας. Πρέπει να προσπαθούμε να έχουμε σωστά κριτήρια και
να ελέγχουμε αν πραγματικά ο άνθρωπος που επιλέγουμε είναι κατάλληλος
για εμάς. Άλλωστε, ένας άνθρωπος που πατάει γερά στα πόδια του είναι σε
θέση να απορρίψει και όχι να θεοποιήσει έναν δήθεν ιδανικό σύντροφο.
Ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθεια την κ. Χριστίνα Σταματάκη, ψυχολόγο, σύμβουλο NLP - COACHING, συνεργάτιδα του γραφείου Χ. Νομικού, τηλ. 210 6810592.http://www.madamefigaro.gr/
