Mια πάθηση που συχνά χρειάζεται ψυχιατρική αντιμετώπιση
Ο κατά φαντασίαν ασθενής του Μολιέρου είναι ένας χαρακτήρας που γοητεύει επί αιώνες το κοινό του, καθώς αγγίζει μια πολύ ευαίσθητη χορδή της ανθρώπινης ψυχής.
Τρίτη: ραντεβού στο διαγνωστικό κέντρο για καινούργια σειρά καρδιολογικών εξετάσεων.
Τετάρτη: ραντεβού στον νευρολόγο διότι εκείνος ο πόνος στο κεφάλι πρέπει να κρύβει κάτι άκρως σοβαρό.
Πέμπτη: ραντεβού για μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (δεν μπορεί, θα αποκαλυφθεί η αλήθεια για το ότι σύντομα θα πεθάνει).
Παρασκευή: αφιερωμένη στο κλείσιμο των ραντεβού με τους ειδικούς για την επόμενη εβδομάδα (σε άμεση προτεραιότητα ένας νέος γαστρεντερολόγος αφού ο προηγούμενος δεν ήταν ικανός να διαγνώσει το γαστρεντερολογικό νόσημα που του προκαλεί τόσο πόνο και σίγουρα θα τον στείλει στα θυμαράκια, καθώς και ένας ογκολόγος, για να αποκλειστεί - και πάλι - ότι οι συχνές ενοχλήσεις στη μέση του δεν οφείλονται σε καρκινικό όγκο).
Σαββατοκύριακο κενό από ραντεβού - ευτυχώς, υπάρχουν και εφημερεύοντα νοσοκομεία διότι η κατάσταση της υγείας του είναι τόσο εύθραυστη που μπορεί ανά πάσα στιγμή να χρειαστεί νοσηλεία.
Μπορεί αυτό το εβδομαδιαίο πρόγραμμα να σας φαίνεται τραβηγμένο, αν όχι ακραίο, ωστόσο σκιαγραφεί λίγο ως πολύ τη ζωή αρκετών συνανθρώπων μας - σύμφωνα με στοιχεία αποτελούν το 5%-10% του πληθυσμού - οι οποίοι είναι κοινώς γνωστοί ως «κατά φαντασίαν» ασθενείς και επιστημονικώς ως άτομα με υποχονδρίαση. Τα άτομα αυτά αναλώνουν τη ζωή τους μεγεθύνοντας το παραμικρό σωματικό σύμπτωμα που εμφανίζουν και ανάγοντάς το στη σφαίρα της πολύ σοβαρής ασθένειας, παρ' ότι όλες οι ιατρικές εξετάσεις δείχνουν το αντίθετο. Δεν είναι συνειδητή επιλογή τους το ότι δεν λειτουργούν σωστά, το ότι βρίσκονται σε ένταση με τον κοινωνικό περίγυρό τους, με την οικογένειά τους, με τους εργοδότες και τους συνεργάτες τους. Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς με τους οποίους ήλθε σε επαφή «Το Βήμα», οι πάσχοντες από υποχονδρίαση πρέπει να κάνουν μια βασική συνειδητή επιλογή: να διαγράψουν από το καρνέ τους τα ραντεβού όλων των (άχρηστων στην περίπτωσή τους) ειδικών που γιατρεύουν το σώμα και να κλείσουν ένα ραντεβού με τον κατάλληλο ειδικό που θα γιατρέψει όπως πρέπει την ψυχή τους. Τότε οι εβδομάδες που έρχονται θα είναι πλέον γεμάτες με ραντεβού με τη... φυσιολογική ζωή.
Σωματόμορφη διαταραχή
Οπως εξηγεί ο ψυχολόγος, διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας κ. Γ. Ευσταθίου, η υποχονδρίαση ανήκει στις αποκαλούμενες σωματόμορφες διαταραχές. Πρόκειται για μια οικογένεια διαταραχών με κοινό χαρακτηριστικό την ύπαρξη σωματικών συμπτωμάτων τα οποία δεν υπόκεινται στον συνειδητό έλεγχο του ατόμου που τα εμφανίζει ενώ παράλληλα δεν υπάρχει κάποια διαγνώσιμη σωματική πάθηση στην οποία θα μπορούσαν να αποδοθούν. Η υποχονδρίαση δεν γνωρίζει φύλο, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία. Είναι εξίσου συχνή σε άνδρες και γυναίκες, ενώ μπορεί να κάνει την (κυριολεκτικώς) επώδυνη εμφάνισή της σε κάθε ηλικία, με συχνότερη περίοδο εκδήλωσης την αρχή της ενήλικης ζωής - μπορεί αυτό να φαίνεται παράδοξο, ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι νεαροί ενήλικοι παρουσιάζουν γενικώς άγχη και φοβίες, αισθάνονται συχνά πιεσμένοι.
Ο επιπολασμός της πάθησης στον γενικό πληθυσμό είναι άγνωστος, ωστόσο από στοιχεία που έχουν συλλεγεί με βάση τις επισκέψεις σε υπηρεσίες υγείας το ποσοστό εμφάνισής της κυμαίνεται στο 5%-10% του πληθυσμού. Οσο για την πορεία της διαταραχής, αυτή είναι συνήθως χρονία, με τα συμπτώματα να παρουσιάζουν περιοδικώς αυξομειούμενη ένταση και κάποιες φορές να εμφανίζεται πλήρης αποδρομή τους.
Το προφίλ του υποχόνδριου
Ποιο είναι όμως το προφίλ του υποχόνδριου; Πρόκειται για ένα άτομο που εμφανίζει έμμονο φόβο σχετικά με το ότι πάσχει από κάποια σοβαρή ασθένεια ο οποίος βασίζεται στην παρερμηνεία ενός ή περισσοτέρων σωματικών συμπτωμάτων. «Ο αβάσιμος φόβος επιμένει, παρά τις ιατρικές διαβεβαιώσεις, ωστόσο δεν φθάνει σε επίπεδο παραληρήματος, όπως συμβαίνει με τις ψυχωσικές διαταραχές» λέει ο κ. Ευσταθίου. Ο ειδικός συμπληρώνει ότι το άτομο ασχολείται με σωματικές λειτουργίες, ασήμαντα σωματικά συμπτώματα ή ασαφείς σωματικές αισθήσεις για διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών. Θεωρεί δε ο πάσχων ότι αυτά τα σωματικά συμπτώματα είναι ενδεικτικά κάποιας σοβαρής ασθένειας, ανησυχώντας ιδιαιτέρως για την αιτιολογία και τη σημασία τους.
Μάλιστα η ανησυχία του ατόμου μπορεί να «καλύπτει» πολλά και διαφορετικά οργανικά συστήματα κατά την πάροδο του χρόνου ή μπορεί να περιορίζεται σε εμμονή με ένα συγκεκριμένο όργανο ή με μια συγκεκριμένη σωματική πάθηση. Στο σύνηθες καθημερινό «μενού» της υποχονδρίασης περιλαμβάνονται ο τρόμος όταν το άτομο διαβάζει ή ακούει κάτι σχετικό με σωματικές παθήσεις, όταν μαθαίνει ότι κάποιος γνωστός του αρρώστησε και όταν εμφανίζει το παραμικρό φυσιολογικό σωματικό σύμπτωμα το οποίο οι υπόλοιποι προσπερνούν χωρίς να του δώσουν σημασία.
Και βέβαια τα άτομα με υποχονδρίαση διαθέτουν έναν... ογκωδέστατο ιατρικό φάκελο. Εχουν ένα πολύ λεπτομερές ιατρικό ιστορικό αφού συχνά νιώθουν ότι δεν λαμβάνουν την κατάλληλη ιατρική φροντίδα, με αποτέλεσμα να απευθύνονται παράλληλα ή διαδοχικά σε διάφορους ειδικούς _ πάντα στο πεδίο της σωματικής υγείας, αφού αρνούνται πεισματικά να επισκεφθούν ειδικούς ψυχικής υγείας. «Συχνά παρατηρείται πρόβλημα στη σχέση γιατρού - ασθενούς, αλλά μπορεί να εμφανιστούν ακόμη και επιπλοκές από τις επαναλαμβανόμενες διαγνωστικές εξετάσεις στις οποίες υποβάλλεται το άτομο - αυτές οι διαδικασίες συνδέονται με κόστος σωματικό αλλά και οικονομικό. Είναι γεγονός πάντως ότι, επειδή τα υποχόνδρια άτομα έχουν ιστορικό πολλαπλών παραπόνων σχετικά με την υγεία τους, χωρίς όμως να υπάρχει ξεκάθαρο σωματικό υπόβαθρο, συχνά υπόκεινται σε βιαστικές ιατρικές εξετάσεις με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος να μην ανιχνευθεί μια πραγματική σωματική πάθηση» σημειώνει ο ψυχολόγος.
Προβλήματα στις σχέσεις
Δεν θέλει και πολλή φαντασία για να υποθέσει κάποιος ότι οι «κατά φαντασίαν» ασθενείς, «βουτηγμένοι» στο φανταστικό δράμα της υγείας τους, χάνουν την πραγματική ζωή, με αποτέλεσμα να βρίσκονται σε ένταση σε ό,τι αφορά τις κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις τους. Τα υποχόνδρια άτομα απορροφώνται από την κατάσταση της υγείας τους και συχνά περιμένουν ειδική αντιμετώπιση από τον περίγυρό τους. Αλλά και σε επίπεδο οικογενειακής ζωής είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν προβλήματα αφού τα πάντα αρχίζουν να περιστρέφονται γύρω από τη σωματική υγεία του ατόμου, αναφέρει ο κ. Ευσταθίου. «Τις περισσότερες φορές η διαταραχή επηρεάζει την απόδοση και τη λειτουργικότητα, με αποτέλεσμα ο πάσχων να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις οικογενειακές, στις εργασιακές ή στις υπόλοιπες υποχρεώσεις του».
Παθήσεις πίσω από την πάθηση
Οι ειδικοί πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους το γεγονός ότι η υποχονδρίαση μπορεί να «συγκατοικεί» εντός του ατόμου με άλλες ψυχικές διαταραχές, ιδίως αγχώδεις διαταραχές ή διαταραχές της διάθεσης, ακόμη και με ψυχικές νόσους, επισημαίνει στο «Βήμα» ο ψυχίατρος κ. Γ. Κούκης. «Εχει φανεί ότι υπάρχει μια εγγενής συγγένεια της υποχονδρίασης με αγχώδεις διαταραχές όπως η Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (ΨΚΔ - αγχώδης διαταραχή στην οποία το άτομο βιώνει είτε ψυχαναγκασμούς είτε καταναγκασμούς που παρεμποδίζουν τη φυσιολογική λειτουργία του) αλλά και με την κατάθλιψη. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια αντικαταθλιπτική αγωγή με βάση τη φλουοξετίνη έχει φανεί πως βοηθά αρκετούς πάσχοντες από υποχονδρίαση. Υπάρχουν και περιπτώσεις κατά τις οποίες πίσω από το αρχικό “προκάλυμμα” της υποχονδρίασης με την πάροδο του χρόνου αποδεικνύεται ότι κρύβεται η σχιζοφρένεια». Αρχικώς, δηλαδή, στις πρώτες επισκέψεις ο ασθενής εκφράζει το έντονο άγχος για την υγεία του επιμένοντας ότι πάσχει από κάτι πολύ σοβαρό, χωρίς όμως οι φόβοι του να επιβεβαιώνονται. Καθώς όμως ο χρόνος περνά και συνεχίζει να επισκέπτεται τον ψυχίατρο, μπορεί να ξεκινήσει να εκφράζει παραληρηματικές σκέψεις, όπως π.χ. ότι κάποιοι άλλοι, πράκτορες ή και εξωγήινοι, εμφύτευσαν μέσα του την ασθένεια. «Ετσι τελικώς η διάγνωση τροποποιείται αφού φαίνεται ότι πίσω από αυτές τις εκδηλώσεις κρύβεται μια πολύ σοβαρή ψυχική νόσος, η σχιζοφρένεια» υπογραμμίζει ο ψυχίατρος.
Συγχρόνως, όπως λέει ο ειδικός, δεν αποκλείεται ορισμένες φορές η υποχονδρίαση να αποτελεί το σκοτεινό «πέπλο» που καλύπτει πράγματι μια σωματική διαταραχή που δεν έχει διαγνωσθεί και η οποία έχει αργή εξέλιξη (όπως, π.χ., κάποιος καρκίνος, μια μυασθένεια ή μια νευρολογική, αυτοάνοση ασθένεια όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας). Ετσι φαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις ο κατά φαντασίαν ασθενής δεν ασθενεί μόνο στη φαντασία του...
Θεραπευτική αντιμετώπιση
Σύμφωνα με τον κ. Κούκη, είτε κριθεί ότι ένα άτομο με υποχονδρίαση χρειάζεται να λάβει φαρμακευτική αγωγή είτε όχι, το «κλειδί» της όλης υπόθεσης για την αντιμετώπιση της διαταραχής είναι η ψυχοθεραπεία και το «χτίσιμο» μιας θεραπευτικής σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ του ειδικού και του ασθενούς. «Η όλη θεραπευτική διαδικασία χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, υπομονής και επιμονής. Και αυτό διότι, ακόμη και αν υποχωρήσουν τα βασανιστικά για το άτομο συμπτώματα της υποχονδρίασης, παραμένει κάποιες φορές το ψυχοπιεστικό υπόβαθρο που γέννησε τη διαταραχή. Πρέπει αυτό το υπόβαθρο να αντιμετωπιστεί, αλλιώς η κατάσταση μοιάζει με φαύλο κύκλο».
Δείτε την εξής εικόνα: η έντονη ανησυχία του ατόμου σχετικά με τη σωματική του υγεία οδηγεί σε τρομερή ψυχολογική πίεση, η οποία εκφράζεται με σωματικά συμπτώματα όπως ο πονοκέφαλος, η δύσπνοια, τα προβλήματα στην κατάποση, τα συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα, η ναυτία, η ζάλη κτλ. Τα σωματικά αυτά συμπτώματα προκαλούν με τη σειρά τους πρόσθετη ανησυχία και άγχος, με αποτέλεσμα να συντηρείται η ψυχολογική πίεση, η οποία, όπως είναι επόμενο, επιδεινώνει τα σωματικά συμπτώματα και ούτω καθ' εξής... Πράγματι φαύλος κύκλος.
Ενας κύκλος που μοιάζει με θηλιά γύρω από τον λαιμό του υποχόνδριου αλλά μπορεί να «σπάσει» με την κατάλληλη βοήθεια σώζοντας πολύ κόσμο από τον «κλοιό» που τον πνίγει. Οπως εύγλωττα το θέτει ο κ. Κούκης, «συνηθίζουμε να λέμε ότι η ψυχή του ανθρώπου είναι άβυσσος. Οσο αβυσσαλέα και αν είναι όμως αυτή η άβυσσος, είναι δική μας, ανθρώπινη, γνώριμη, με ό,τι σημαίνει αυτό». Με τη σωστή... κατάδυση λοιπόν στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής μπορεί να επέλθει η ανάδυση σε ένα μέλλον χωρίς φόβο (υγείας) και πάθος...
«Μήπως έχω κάτι πολύ σοβαρό;» Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει στον εαυτό του κατ' επανάληψιν κάποιος που πάσχει από υποχονδρίαση.
ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΕΞΠΡΕΣ
1. Ο ασθενής προκαταλαμβάνεται από την ιδέα ή τον φόβο ότι πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια και δίνει λανθασμένη ερμηνεία σε σωματικά συμπτώματα που αισθάνεται (όπως π.χ. ένας πονοκέφαλος, μια ζάλη, ένας πόνος στο στομάχι κτλ.).
2. Εμμένει στην άποψη ότι είναι βαριά άρρωστος, παρά τις επανειλημμένες αρνητικές ιατρικές εκτιμήσεις και διαβεβαιώσεις.
3. Η πεποίθηση ότι ασθενεί βαριά δεν έχει την ένταση του παραληρήματος (όπως συμβαίνει στην παραληρηματική διαταραχή) ούτε περιορίζεται σε ανησυχίες σχετικές με την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου (όπως στη σωματοδυσμορφική διαταραχή).
4. Η κατάσταση αυτή προκαλεί κλινικώς σημαντική δυσφορία ή έκπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου.
5. Η διάρκειά της είναι τουλάχιστον έξι μήνες.
6. Τα συμπτώματα που εμφανίζει το άτομο δεν εμπίπτουν περισσότερο στα κριτήρια άλλων καταστάσεων όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διαταραχή πανικού, το μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, το άγχος αποχωρισμού ή κάποια άλλη σωματόμορφη διαταραχή.
Πηγή: www.stress.gr (ιστοσελίδα του Ψυχιατρικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων)
10 ΕΝΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΥΠΟΧΟΝΔΡΙΟΥΣ
Οι ερευνητές Αντριου Μάθιους, Μάικλ Γκέλντερ και Ντέρεκ Τζόνστον που έχουν ασχοληθεί ενδελεχώς με το θέμα των κρίσεων πανικού και της υποχονδρίασης δίνουν τις ακόλουθες 10 εντολές οι οποίες, αν μπουν καλά στο μυαλό, σώζουν από τον πανικό:
1. Τα έντονα σωματοποιημένα συμπτώματα που νιώθετε δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια υπερβολή των φυσιολογικών σωματικών συμπτωμάτων που αισθάνεται ο κάθε άνθρωπος όταν βιώνει στρες.
2. Δεν είναι επιβλαβή ούτε επικίνδυνα παρά μόνο δυσάρεστα. Δεν πρόκειται να συμβεί τίποτε χειρότερο.
3. Μην αυξάνετε περαιτέρω τον πανικό σας με τρομακτικές σκέψεις.
4. Παρατηρήστε αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα στο σώμα μας και όχι αυτό που φοβάστε ότι θα συμβεί.
5. Δώστε χρόνο στον φόβο να περάσει και να εξαφανιστεί. Μη μάχεστε εναντίον του, απλώς αποδεχθείτε τον.
6. Οταν σταματήσετε να αυξάνετε τον φόβο σας, εκείνος αρχίζει γρήγορα να υποχωρεί.
7. Ο στόχος σας είναι να μάθετε να αντιμετωπίζετε τον φόβο χωρίς να τον αποφεύγετε. Ετσι θα έχετε την ευκαιρία να προχωρήσετε καλύτερα μπροστά στη ζωή σας.
8. Σκεφθείτε εκ των προτέρων ότι καταφέρατε να νικήσετε τον φόβο σας. Σκεφθείτε επίσης πόσο ικανοποιημένοι θα νιώθετε όταν θα το έχετε επιτύχει.
9. Οταν νιώσετε καλύτερα, κοιτάξτε γύρω σας και σχεδιάστε τι θα κάνετε στη συνέχεια.
10. Ξεκινήστε την επόμενη κίνησή σας ήρεμα, χαλαρά. Δεν υπάρχει ανάγκη βιασύνης ούτε ιδιαίτερης προσπάθειας.
ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ, ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΚΑΙ ΣΤΗ ΖΩΗ
* Η υποχονδρίαση έγινε διάσημη παγκοσμίως ήδη από το 1673, οπότε και ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παλέ-Ρουαγιάλ το θεατρικό έργο του Μολιέρου «Ο κατά φαντασίαν ασθενής». Επρόκειτο για το τελευταίο δημιούργημα του διάσημου συγγραφέα. Ο Μολιέρος κατέρρευσε επί σκηνής στην τέταρτη παράσταση του έργου και πέθανε έπειτα από λίγες ώρες. Ηρωας του έργου, το οποίο παίζεται επί αιώνες σε θέατρα όλου του κόσμου με μεγάλη επιτυχία, είναι ο Αργκάν, ένας υποχόνδριος και φιλάργυρος ηλικιωμένος. Ο Αργκάν, ο οποίος πιστεύει συνεχώς ότι είναι βαριά άρρωστος, αδυνατεί να ακολουθήσει τις υποδείξεις των γιατρών και εκείνοι τον εκμεταλλεύονται. Θέλει να παντρέψει την κόρη του, Αγγελική, με έναν γιατρό προκειμένου να έχει δωρεάν ιατρική φροντίδα, αλλά εκείνη έχει χαρίσει αλλού την καρδιά της. Τελικώς μέσα από ανατροπές ο Αργκάν θα πράξει το σωστό και η κάθαρση θα επέλθει σε πολλαπλά επίπεδα.
* Το σίριαλ με ήρωα τον Ντετέκτιβ Μονκ που προβλήθηκε και στην Ελλάδα σκιαγραφεί πολύ καλά τον χαρακτήρα του υποχόνδριου. Ο Ντετέκτιβ Μονκ (τον υποδύεται με μεγάλη επιτυχία ο Tony Shalhoub) φοβάται τις ασθένειες, τα μικρόβια, τους ανθρώπους, κοινώς τα πάντα. Ωστόσο το κοφτερό μυαλό του τον κάνει να βρίσκει πάντα λύσεις ακόμη και στα πιο δυσεπίλυτα μυστήρια.
* Ο Γούντι Αλεν, γνωστός υποχόνδριος και ο ίδιος, πλάθει συχνά-πυκνά ιστορίες με ήρωες που φοβούνται τις ασθένειες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο πρωταγωνιστής του στην ταινία «Κι αν σου κάτσει;» του 2009, ένας στριμμένος Νεοϋορκέζος, πρώην φυσικός και νυν δάσκαλος στο σκάκι, ο οποίος, μεταξύ άλλων, αισθάνεται άρρωστος, τρέμει τις ασθένειες και τα μικρόβια (τον υποδύθηκε ο Λάρι Ντέιβιντ).
* Μεταξύ των διάσημων υποχόνδριων αναφέρεται ότι ήταν ο Γουίνστον Τσόρτσιλ, ο οποίος ένιωθε τρόμο μπροστά στο θερμόμετρο ή ακόμη και μπροστά στα... χαρτομάντιλα αφού φοβόταν ακόμη και το συνάχι.
* Ο Αδόλφος Χίτλερ, σύμφωνα με τον προσωπικό γιατρό του, έτρεμε τις ασθένειες. Είναι χαρακτηριστικό ότι λάμβανε κατά τη διάρκεια του πολέμου 90 διαφορετικά σκευάσματα (28 χάπια ημερησίως!).
* Ο Λέων Τολστόι είχε σοβαρό πρόβλημα υποχονδρίασης, ενώ παράλληλα εμφάνιζε και κατάθλιψη που συνδεόταν με τη σωματόμορφη διαταραχή του.
* Οι μελετητές του Φραντς Κάφκα αναφέρουν ότι ο τσέχος συγγραφέας ήταν υποχόνδριος και μικροβιοφοβικός - «ταμπουρωνόταν» πολύ συχνά στο σπίτι του και απείχε από κοινωνικές δραστηριότητες καθώς φοβόταν μήπως μολυνθεί από τον ιό της πολιομυελίτιδας ή από μηνιγγιτιδόκοκκο.
http://www.tovima.gr/
