Το σώμα μας είναι μια εκπληκτική μηχανή που πραγματοποιεί εκατομμύρια διεργασίες ταυτόχρονα, χωρίς εμείς να σκεφτόμαστε ή να δίνουμε εντολή για να συμβούν.
Η κόρη των ματιών μας διαστέλλεται και συστέλλεται ανάλογα με την ένταση του φωτός στο περιβάλλον, η καρδιά μας χτυπάει με έναν ρυθμό που προσαρμόζεται στις ανάγκες των οργάνων για αίμα, τα έντερα μας και στο στομάχι μας κινούνται για να προωθήσουν την τροφή, ορμόνες εκκρίνονται όταν πρέπει και όσο πρέπει ενώ εκατομμύρια χημικές αντιδράσεις λαμβάνουν χώρα, χωρίς εμείς να έχουμε κάποια ενεργή συμμετοχή σε αυτές τις διαδικασίες.
Μέσα από εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης το ανθρώπινο σώμα έχει προσαρμοστεί και έχει προγραμματιστεί γενετικά ώστε να αντιδράει με συγκεκριμένο τρόπο ανάλογα με τις περιστάσεις.
Αντίστοιχα γενετικά προγράμματα ενεργοποιούνται σε συνθήκες που απειλούν την επιβίωση μας. Αυτόματοι μηχανισμοί τίθενται σε λειτουργία για να μας βοηθήσουν και να αυξήσουν την πιθανότητα επιβίωσης μας σε μια δύσκολη κατάσταση.
Αυτό το σύνολο ορμονικών και χημικών αντιδράσεων που συμβαίνει στο σώμα μας ονομάζεται στρες.
Αυτόματοι Βιολογικοί Μηχανισμοί
Οι παραπάνω γενετικά προγραμματισμένοι μηχανισμοί αναπτύχθηκαν και υπάρχουν με σκοπό να βοηθήσουν στην επιβίωση μας.
Μας επιτίθεται για παράδειγμα μια αρκούδα, στη φύση δεν υπάρχουν περιθώρια για λάθη ή θα γλυτώσουμε ή θα μας φάει. Αυτός είναι και ο λόγος που το σώμα σε τέτοιες περιπτώσεις εξαντλεί και υπερβαίνει τα όρια του με σκοπό να καλύψει τις απώλειες και να επουλώσει τις πληγές σε δεύτερο χρόνο, όταν θα έχει την ευκαιρία. Γνωρίζουμε από την αρχαιότητα ότι για να επιτευχθεί η επούλωση σε αυτές τις περιπτώσεις, η ξεκούραση και η καλή τροφή είναι οι πιο αποτελεσματικές θεραπείες.
Μέχρι εδώ όλα καλά, πως γίνεται όμως αυτοί οι μηχανισμοί που εξελίχθηκαν για να μας βοηθήσουν, να απειλούν την σωματική και πνευματική μας υγεία;
Σκέφτομαι άρα υπάρχω
Σε διαφοροποίηση με τα υπόλοιπα ζώα ο άνθρωπος έχει την ικανότητα της σκέψης. Είναι πλέον επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι η σκέψη επηρεάζει και ενεργοποιεί τα γονίδια και την έκφραση τους (Επιγενετική).
Το πρόβλημα στην εξίσωση είναι ότι μέσα από τη σκέψη και το συναίσθημα ο άνθρωπος μπορεί να ενεργοποιήσει αυτούς τους μηχανισμούς χωρίς να υπάρχει πραγματική βιολογική απειλή προς την επιβίωση.
Η ανησυχία για την οικονομική κατάσταση γίνεται για παράδειγμα αντιληπτή ως απειλή για την επιβίωση και το σώμα μας αντιδρά αντίστοιχα.
Στη φύση όμως μια σοβαρή απειλή προς την ζωή έχει συνήθως περιορισμένη διάρκεια. Δεν έχει προβλεφτεί ότι η χώρα μας θα έμπαινε σε οικονομική κρίση, ότι θα ερχόταν το ΔΝΤ και ότι δεν θα ξέραμε πότε θα βγούμε από αυτή τη κρίση. Δεν είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι για κάτι παρόμοιο!
Το αποτέλεσμα είναι το σώμα να λειτουργεί σε κατάσταση χρόνιου στρες και ενώ τα τελευταία 100 χρόνια έχει αυξηθεί ο μέσος όρος ζωής μας, έχουν επίσης αυξηθεί κατακόρυφα τα χρόνια νοσήματα ο καρκίνος και οι ψυχικές διαταραχές.
Δύο Βασικοί Λόγοι
Υπάρχουν λοιπόν δύο βασικοί λόγοι που οι φυσικές διαδικασίες χάνουν το δρόμο τους και καταλήγουμε να πάσχουμε από κάποιο χρόνιο νόσημα που παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις.
1. Το πρώτο είναι η διάρκεια των στρεσογόνων καταστάσεων. Τα ουσιαστικά προβλήματα που αφορούν τον σύγχρονο άνθρωπο έχουν μεγάλη διάρκεια και πολλές φορές διαρκούν χρόνια και όχι λίγες μόνο στιγμές.
2. Το δεύτερο είναι ότι η τροφή μας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να καλύψει τις βασικές μας ανάγκες, πόσο μάλλον να βοηθήσει στην επιδιόρθωση μηχανισμών κατά τη διάρκεια έντονου και μακροχρόνιου στρες.
Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω, η μεγάλη διάρκεια του στρες και η έλλειψη των βασικών μικροθρεπτικών συστατικών που χρειάζεται το σώμα μας για να λειτουργήσει εξαντλούν οποιαδήποτε δυνατότητα του οργανισμού μας να διορθώσει και να επανέλθει σε κανονική λειτουργία.
Οι δύο Φάσεις του Στρες
Στην πρώτη φάση, κάποιο απρόσμενο και ξαφνικό περιστατικό ενεργοποιεί τους μηχανισμούς ανταπόκρισης στο στρες. Η εικόνα που παρουσιάζουμε σε αυτή τη φάση είναι ταχυκαρδία, εφιδρώσεις, υπερένταση, κρύα άκρα και μείωση των ωρών που κοιμόμαστε.
Στη δεύτερη φάση έχουμε την επίλυση του στρες. Μετά από κάποιο διάστημα ημέρες, μήνες ή χρόνια το στρες που μας απασχολεί επιλύεται με κάποιο τρόπο και το σώμα μας εισέρχεται σε μια φάση επούλωσης όπου νοιώθουμε κουρασμένοι, πεινάμε περισσότερο, γίνεται κατακράτηση υγρών και εμφανίζονται συμπτώματα όπως ζαλάδες, πονοκέφαλοι, αιμορροΐδες, ζεστά άκρα που οφείλονται στην κάθετη πτώση των επιπέδων της αδρεναλίνης και στην αυξημένη δράση του παρασυμπαθητικού μας συστήματος (το κομμάτι εκείνο του νευρικού συστήματος που αναλαμβάνει σε στιγμές χαλάρωσης και ξεκούρασης).
Τι μπορούμε να κάνουμε
Έχοντας πλέον αποκωδικοποιήσει αυτούς τους μηχανισμούς μπορούμε να δράσουμε προς την μείωση της επίδρασης που έχουν πάνω στην υγεία μας.
Για να μειώσουμε την επίδραση τους στρες πάνω μας είναι ουσιαστικό να εντοπίσουμε τον κύριο στρεσογόνο παράγοντα. Ενώ μπορεί να έχουμε πλειάδα προβλημάτων είναι συνήθως ένας ο παράγοντας που έχει αναστατώσει τις οργανικές μας λειτουργίες.
Έχει παρατηρηθεί ότι όταν εντοπίσουμε τι ακριβώς μας ενοχλεί αυτό παύει να έχει την ίδια στρεσογόνο επίδραση πάνω μας. Με τον εντοπισμό του ακριβούς στρεσογόνου παράγοντα τα αυτόματα βιολογικά προγράμματα που έχουν ενεργοποιηθεί αδρανοποιούνται άμεσα. Έχουν βέβαια αναπτυχθεί ειδικά πρωτόκολλα για τον εντοπισμό και την απενεργοποίηση τους όμως η περιγραφή τους είναι πέρα από τους σκοπούς αυτού του άρθρου.
Αυτό όμως που θα μπορούσε να κάνει μόνος του ο καθένας από εμάς, είναι μέσα από τους δεκάδες στρεσογόνους παράγοντες, να εντοπίσει το κύριο και βασικό πρόβλημα που θέτει τον οργανισμό του σε κατάσταση συναγερμού.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν έχουν όλα τα προβλήματα την ίδια βαρύτητα. Πως μπορούμε λοιπόν να ξεχωρίσουμε ΤΟ πρόβλημα; Πρόκειται γι αυτό που σκεφτόμαστε συνέχεια, είναι το πρόβλημα που μας βασανίζει όταν πάμε για ύπνο και είναι η πρώτη μας ανησυχία με το που θα ξυπνήσουμε το πρωί.
Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να εντοπιστεί η προσωπική ανησυχία του ατόμου, γιατί ενώ μπορεί να σκεφτόμαστε όλοι μας ότι έχουμε οικονομικά προβλήματα αυτό έχει εντελώς διαφορετική σημασία για τον καθένα από εμάς.
Τι είναι αυτό που φοβόμαστε ότι θα μας συμβεί λόγω των οικονομικών προβλημάτων;
Μπορεί για παράδειγμα να είναι η απειλή «να χάσουμε το πρόσωπο μας στη κοινωνία,» «να μην μπορέσουμε να σηκώσουμε αυτό το βάρος,» «να αισθανόμαστε ανίσχυροι», «να νοιώθουμε ότι απειλείται η περιοχή μας,» «να φοβόμαστε ότι αν συμβεί κάτι τέτοιο θα πεθάνουμε» κ.οκ.
Μόλις εντοπίσουμε την συγκεκριμένη απειλή που βιώνουμε και μας φέρνει σε μια κατάσταση συναγερμού το επόμενο βήμα είναι να καθίσουμε και να βρούμε τι μπορούμε να κάνουμε γι αυτό.
Ποιες ενέργειες μας μπορούν έστω και στο ελάχιστο να αρχίσουν να αλλάζουν λίγο την εικόνα. Δεν είναι απαραίτητες δραματικές αλλαγές, θέλουμε μια μικρή, πολύ σταδιακή και ήπια βελτίωση της εικόνας.
Αν γίνουν σωστά τα παραπάνω βήματα θα νοιώσουμε ανακούφιση και χαλάρωση. Το σώμα μας θα μπει σε κατάσταση επούλωσης και θα χρειαστεί βασικά συστατικά υψηλής θρεπτικής αξίας για να μπορέσει να βγει όσο το δυνατόν ταχύτερα από την συγκεκριμένη φάση.
Η βιταμίνη C, μια καλή πολυβιταμίνη μαζί με ήπια άσκηση όπως το περπάτημα και η κατανάλωση μη επεξεργασμένων τροφών είναι στοιχειώδεις ενέργειες που μπορούν όμως να μας βοηθήσουν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Από αυτό το σημείο και μετά χρειάζεται η συμβολή του ειδικού για περαιτέρω διαχείριση της κατάστασης.
Μπορούμε να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε τις καταστάσεις γύρω μας και το πρώτο σημείο για να ξεκινήσουμε είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Αν εμείς νοιώθουμε καλά και είμαστε υγιείς μπορούμε να διαχειριστούμε τις καταστάσεις με μεγαλύτερη δύναμη και να επιτύχουμε και καλύτερα αποτελέσματα.
Νευροφυσιολόγος Ιατρικής Σχολής Χαϊδελβέργης
Μοριακός Βιολόγος – Γενετιστής
Μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Νέας Υόρκης
