Η δράση του στην περιοχή, στο παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο, όπου σχεδίασε και καθοδήγησε, μέχρι την εξορία του, τον εθνικοαπελευθερωτικό μας αγώνα, στο νέο αυτό κτίριο, έργο του μεγαλόπνοου οράματός του, και στο απέναντι Παγκύπριο Γυμνάσιο, λίκνο της Ελληνικής μας Παιδείας, της κύριας μέριμνάς του, δημιούργησε ένα ισχυρό πεδίο βαρύτητας, που με περιορίζει, ως διάδοχό του μέσα σε αυστηρά συγκεκριμένα πλαίσια. Μπορώ στις σημερινές συνθήκες κατοχής της πατρίδας μας να κινηθώ ανεξέλεγκτα, χωρίς να αισθάνομαι τη βαριά παρουσία του, χωρίς να αναλογίζομαι τις παρακαταθήκες του, δίχως να ακούω τα προστάγματά του; Όλα αυτά επιβάλλουν σ’ εμένα, πάντοτε, ιδιαίτερα όμως αυτή τη στιγμή, συγκεκριμένη ποιότητα λόγου.
Τώρα που η χρονική απομάκρυνσή μας από την εποχή του μας έδωσε την ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε καλύτερα το μεγαλείο του, σήμερα που η μακροχρόνια σωματική απουσία του οδήγησε σ’ ένα πλήθος εκπτώσεων στο εθνικό μας θέμα, και πολλοί του φορτώνουν τις συνέπειες των δικών τους λαθών και της δικής τους αφροσύνης, οφείλουμε οι Έλληνες της Κύπρου, ο λαός του Μακαρίου, να ανατρέξουμε στις υποθήκες του, να αναζητήσουμε τη σοφία του, για να πάρουμε πορεία πλεύσης και σωστή καθοδήγηση από αυτόν.
Αστέρας πολύφωτος, πολύεδρη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος κατέστη υπόδειγμα βίου σε όλες τις πτυχές της ζωής. Μα στην κρίσιμη καμπή του εθνικού μας θέματος όλα τα άλλα παραμερίζουν σήμερα. Προέχει ο λόγος του για έξοδό μας από τα θλιβερά αδιέξοδα, στα οποία περιήλθαμε, και η καθοδήγησή του για εθνική αλλά και φυσική επιβίωση.
Αμέσως μετά την Τουρκική εισβολή, όταν πολλοί καταλήφθηκαν από φοβία και ζητούσαν ένα οποιοδήποτε συμβιβασμό, ο Μακάριος καλούσε σε αντίσταση και δήλωνε ότι οι συνεχείς υποχωρήσεις υποθηκεύουν το μέλλον και ότι η ενδοτικότητα οδηγεί στην υποτέλεια και στην παρακμή. Έλεγε συγκεκριμένα το 1976: «Αι ρίζαι του Ελληνισμού εις την γην αυτήν εξικνούνται εις βάθος τριάκοντα πέντε αιώνων. Έχει ο λαός μας την αγέραστον νεότητα τριών χιλιάδων πεντακοσίων ετών και έμαθε να αντέχη εις τας συμφοράς και τας κακουχίας, έμαθε να αντλή δύναμιν από τας αντιξοότητας και να χαλκεύη την θέλησίν του εις τας δοκαιμασίας. Ουδέποτε ο Κυπριακός Ελληνισμός θα υποκύψη εις την ωμήν βίαν και εν ουδεμιά περιπτώσει θα υποχωρήση εις εκβιασμούς και θα αποδεχθή ως τετελεσμένα γεγονότα τας υπό του Τουρκικού Αττίλα δημιουργηθείσας καταστάσεις».
Δεν ήταν για τον Μακάριο άγνωστος και απαράδεκτος ο συμβιβασμός. Απαράδεκτη ήταν η μετάφραση του συμβιβασμού σε πλήρη υποταγή, που βραχυπρόθεσμα, ή μακροπρόθεσμα, θα υπονόμευε τα θεμέλια του μέλλοντος της Κύπρου. Μέσα στα πλαίσια του συμβιβασμού, που επέβαλαν οι τραγικές συνθήκες του 1974, ο Μακάριος έκαμε πολλές υποχωρήσεις, προκειμένου να βρεθεί μια λύση του εθνικού μας προβλήματος, αν όχι δίκαιη, τουλάχιστον, βιώσιμη. Οι υποχωρήσεις του Μακαρίου, όμως, ουδεμία σχέση έχουν με τη «διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία», που συνοψίζει όλες τις Τουρκικές διεκδικήσεις, που μερικοί έχουν κάνει σήμερα λάβαρο του αγώνα μας, και που λανθασμένα αποδίδουν σ’ αυτόν. Στο περίγραμμα λύσης, που ο Μακάριος συμφώνησε με τον κατοχικό ηγέτη, παρουσία του Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών, διακηρυσσόταν η επιστροφή όλων των προσφύγων στις εστίες και στις περιουσίες τους. Αν κάποιοι Τουρκοκύπριοι επιθυμούσαν να μείνουν στο Βορρά, θα τους κτίζονταν σπίτια σε χαλίτικη γη. Συμφώνησε ο Μακάριος και την ελεύθερη διακίνηση σε όλη την επικράτεια της Κύπρου.
Σ’ όσους επείγονταν για λύση και αδιαφορούσαν για το περιεχόμενό της, έλεγε: «Η μόνη προσφερομένη σύντομος λύσις είναι η αναγνώρισις και αποδοχή της ντεφάκτο καταστάσεως. Ποία όμως η ωφέλεια εκ της τοιαύτης συντομίας; Μήπως διά να αποφευχθή η Τουρκοποίησις των κατεχομένων εδαφών μας; Αλλά θα γίνη τότε τη συγκαταθέσει μας και διά της υπογραφής μας. Μήπως διά να αισθανώμεθα ασφαλείς εις το υπόλοιπον τμήμα της νήσου; Πιστεύω αντιθέτως, ότι η νομιμοποίησις των τετελεσμένων γεγονότων θα διεγείρη την Τουρκαικήν βουλιμίαν και θα ενθαρρύνη τα επεκτατικά σχέδια της Τουρκίας εις την Κύπρον».
Στο τελευταίο διάγγελμά του προς τον Κυπριακό λαό, λίγες μέρες πριν τον αδόκητο θάνατό του, μας άφησε τις παρακαταθήκες του, που ήταν το απόσταγμα μιας κοσμοθεωρίας, αλλά συγχρόνως και το επιστέγασμα μιας ζωής αγώνων. Και η παρακαταθήκη του αυτή συνοψίζεται στο «δεν θα ξεγράψουμε πατρίδες και δικαιώματα… Αγωνιστές ανυπότακτοι θα μείνουμε».
Πόσο κοντά στις θέσεις Μακαρίου βρισκόμαστε σήμερα; Οι συνομιλίες για λύση του προβλήματός μας διεξάγονται σε κλίμα δυσμενέστατο για την πλευρά μας. Ο Τουρκικός κατοχικός στρατός και οι έποικοι παραμένουν στην Κύπρο. Μάλιστα ο αριθμός τους αυξάνεται δραματικά με τη συνεχή εισαγωγή και άλλων από την Τουρκία. Η διεθνής κοινότητα -με τη δική μας ανοχή, ή και τα δικά μας λάθη- ασκεί πίεση σ’ εμάς, στο θύμα, και όχι στον θύτη. Η κατοχική δύναμη, αντί να αποτελεί το πρόβλημα, παρουσιάζεται ως εξωτερικός παρατηρητής, αφού επιμένουμε και στον αδόκιμο, από απόψεως γλώσσας, όρο ότι οι συνομιλίες είναι «Κυπριακής ιδιοκτησίας».
Οι συνεχείς υποχωρήσεις της πλευράς μας δεν έδωσαν κανένα αποτέλεσμα μέχρι σήμερα. Αντίθετα, βοήθησαν στη συνεχή μετακίνηση του Τουρκικού τελικού στόχου, που φαίνεται σήμερα ξεκάθαρα ότι είναι η Τουρκοποίηση ολόκληρης της Κύπρου.
Πρέπει, όμως, πάση θυσία, να ανακοπεί η πορεία λύσης του Κυπριακού με Τουρκικούς όρους. Ο Ελληνισμός με τη διαχρονική θυσία των ηρώων του, απέκτησε ένα μέτρο για να μετρά το ηθικό του ανάστημα μέσα στην ιστορική του πορεία. Και αυτό το μέτρο έχει χαρακτηριστικά την αξιοπρέπεια, την αυτοθυσία, τον ηρωϊσμό, την πρόκριση της ελευθερίας έναντι μιας ανετότερης ζωής. Κάθε Έλληνας ξέρει πως η Ελληνική ταυτότητα κουβαλά μαζί της υποχρεώσεις. Και η σημερινή θλιβερή επέτειος διδάσκει τον καθένα ότι «το την Κύπρον παραδούναι... ούτε των κυβερνώντων εστί, ούτε άλλου των κατοικούντων εν αυτή. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αγωνισόμεθα και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Γι’ αυτό και είναι επιτακτική η ανάγκη ανασχεδιασμού της πορείας και του αγώνα μας.
Η συνέχιση των συνομιλιών για λύση, κάτω από τους εκβιασμούς των νεοσουλτάνων της Άγκυρας, θα μας οδηγήσει σε σχέδιο θνησιγενές, παρόμοιο, ή χειρότερο εκείνου που απορρίψαμε, που θα αφανίσει τον Κυπριακό Ελληνισμό. Οι ξένοι, μεταξύ των οποίων δυστυχώς και ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, που κατάντησε να ’ναι σήμερα εκπρόσωπος των Αμερικανών και των Βρετανών, αναζητούν πάντοτε λύση ίσων αποστάσεων μεταξύ των συνεχώς αναβαθμιζομένων απαιτήσεων της Τουρκίας και των συνεχώς υποβαθμιζομένων, με τις συνεχείς προσφορές μας, δικών μας θέσεων. Απαιτείται εγκατάλειψη της στρατηγικής των υποχωρήσεων και της ηττοπάθειας, που ήδη απέτυχε. Η υποταγή δεν είναι επιλογή, γιατί οδηγεί στον αφανισμό. Η αντίσταση, η διεκδίκηση και ο αγώνας με καθαρούς στόχους δίδει ελπίδα σωτηρίας και επιβίωσης. Η Ιστορία είναι αμείλικτη και διδάσκει ότι οι ισχυροί υπολογίζουν μόνο τους αντιπάλους, όσο μικροί και αν είναι, που προβάλλουν αντίσταση και τους προκαλούν κόστος είτε σε αίμα, είτε σε διεθνή κατακραυγή.
Η αλλαγή πλεύσης, έστω και την υστάτη, και ο προσανατολισμός προς κατοχύρωση αρχών και διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του λαού μας, είναι ο μόνος τρόπος που θα μας απαλλάξει από τον θανάσιμο εναγκαλισμό των κάθε λογής Ντάουνερ, Πάσκο, Χάνεϊ, των αδίστακτων συμφεροντολόγων και ισχυρών της γης. Το πρόβλημά μας είναι πρόβλημα εισβολής και κατοχής. Η λύση πρέπει να είναι συμβατή με το διεθνές δίκαιο και το Ευρωπαϊκό κεκτημένο, που είναι σήμερα και δικό μας δίκαιο. Δεν μπορεί να είναι βιώσιμη μια λύση που να προνοεί βέτο στη λειτουργία του κράτους, που να μην προνοεί αποχώρηση των εποίκων, επιστροφή όλων των προσφύγων στις εστίες και στις περιουσίες τους, που να μην κατοχυρώνει τη βασική αρχή της Δημοκρατίας: ένας άνθρωπος μία ψήφος, όπως ακριβώς διακήρυσσε και επεδίωκε ο Εθνάρχης Μακάριος.
Στόχος της Τουρκίας αυτήν τη στιγμή είναι η εξάλειψη της Κυπριακής Δημοκρατίας, και στο άμεσο μέλλον -πράγμα που θα έλθει ως επακόλουθο του πρώτου- η εξάλειψη του Ελληνισμού από την Κύπρο. Το 2004, με την καταψήφιση του σχεδίου Ανάν, ο Ελληνισμός της Κύπρου απέτρεψε την υλοποίηση των Τουρκικών σχεδίων. Οι Τουρκικές και Αγγλοαμερικανικές μεθοδεύσεις, όμως, δεν σταμάτησαν. Αντιθέτως, εντείνονται με κάθε μέσο και κάθε τρόπο. Ο Ελληνισμός της Κύπρου αντιμετωπίζει σήμερα μια συντονισμένη προσπάθεια να πληγεί η ιστορική του μνήμη, με ενέργειες για αλλοίωση της διδασκόμενης στα σχολεία ύλης του μαθήματος της Ιστορίας, να υποσκαφθεί η εθνική του συνείδηση, με αμφισβήτηση αυτής της ίδιας της καταγωγής και της γλώσσας του, να νοθευτεί η συνοχή του, με την ενθάρρυνση της έλευσης και εγκατάστασης λαθρομεταναστών στις ελεύθερες περιοχές. Αν δεν συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος του κινδύνου, αν παραμείνουμε απαθείς και αν δεν ενωθούμε κάτω από ένα σαφές πρόγραμμα αγώνα, με τις αρχές που προδιαγράψαμε, τις αρχές Μακαρίου, θα έλθει, δυστυχώς, το οδυνηρό τέλος.
Και να ξέρουμε πως «ταύτα πάντα» θα είναι «αρχή ωδίνων» για τον Ελληνισμό. Αν χαθεί η Κύπρος, θα ακολουθήσουν και άλλα τμήματα του Έθνους.
Τελώντας, σήμερα, τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος του Εθνάρχου Μακαρίου, καλούμαστε όλοι όπως συνειδητοποιήσουμε και αναλάβουμε τις ευθύνες μας για το μέλλον του τόπου και των παιδιών μας. Η διολίσθηση του προβλήματός μας σε επικίνδυνες ατραπούς πρέπει πάραυτα να σταματήσει. Δεν έχει κανένας το δικαίωμα να υποθηκεύσει το μέλλον του Κυπριακού Ελληνισμού. Κανενός οι ώμοι δεν μπορούν να σηκώσουν τις κατάρες και τα αναθέματα τόσων γενεών Ελλήνων της Κύπρου αν, παρ’ ελπίδα, οδηγηθούμε στη διαφαινόμενη Τουρκοποίηση του τόπου.
Θα πρέπει και οι ξένοι να πληροφορηθούν για την αποφασιστικότητά μας για αγώνα, προς διεκδίκηση των αναφαίρετων ανθρωπίνων δικαιωμάτων μας. Των δικαιωμάτων που απολαμβάνουν όλοι οι άλλοι Ευρωπαίοι πολίτες, και κάθε ελεύθερος άνθρωπος.
Εμείς, οι Έλληνες της Κύπρου, δίνουμε την υπόσχεση ότι ατενίζοντας καθημερινά την αγέρωχη μορφή του Εθνάρχη Μακαρίου, πέραν από κόμματα και ιδεολογίες, θα ανανεώνουμε την απόφασή μας για εμμονή στις υποθήκες του και στην εθνοπρεπή γραμμή που μας άφησε για αγώνα μέχρι τη δικαίωση, ανεξάρτητα από τις θυσίες που θα απαιτηθούν. Για αγώνα μέχρι την εξασφάλιση των συνθηκών εκείνων που θα επιτρέπουν την εθνική επιβίωσή μας, μέσα σε συνθήκες ελευθερίας, στη γη τούτη των πατέρων μας. Θα είναι, τούτο, η μεγαλύτερη προσφορά προς τον αλησμόνητο και διαχρονικό ηγέτη μας.
Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου,
29 Μαΐου 2011".
